مقدمه:
خشکسالی و کمبود آب یک واقعیت عینی در کشور محسوب می شود. کشور ایران به علت قرار گیری در موقعیت جغرافیایی خاص، همواره با پدیده های سیل، کم آبی و خشکسالی روبرو است.
خشکسالی در نواحی جنوبی کشور از گستردگی زیادتری برخوردار است. استان فارس نیز به علت قرار گرفتن در ااین نواحی در سالهای اخیر، با این مشکل روبرو بوده است. به این منظور برای صرفه جویی در مصرف آب و عملکرد رضایت بخش از گیاهان زراعی، کشت گیاهانی نیاز آبی کمتری دارند توصیه می شود.غلاتی همچون سورگوم از جمله گیاهانی است که نیاز آبی کمتری رد مقایسه با غلات و علوفه رایج مثل ذرت دارد.
سورگوم علوفه ای با ارزش:
سورگوم زراعی یکی از گیاهان علوفه ای از تیره غلات است که در ایران ذرت خوشه ای نامیده می شود، که در بسیاری از مناطق خشک جهان برای تأمین علوفه سبز، خشک، سیلویی و حتی برای چرای مستقیم دام مورد توجه قرار می گیرد.سورگوم با دارا بودن خصوصیت گیاهی ازجمله قدرت پنجه زنی زیاد، رشد سریع، عملکرد بالا و ارزش غذایی نسبتاً خوب از اهمیت زیادی برخوردار است. این گیاه برای رشد و نمو نسبت به سایر غلات به آب کمتری نیاز دارد که این به دلیل دارا بودن سیستم ریشه ای افشان بسیار وسیع است که در حجم زیادی از خاک نفوذ کرده و رطوبت بیشتری جذب می کند. سورگوم برای تولید یک کیلو گرم ماده خشک به ٣٣٢لیتر آب نیاز دارد در صورتی که این نیاز آبی برای ذرت ٣۶٨ لیتر، جو ۴٣۴ لیتر و گندم ۵١۴ لیتر است. رشد سورگوم در دوره خشک در مواجه با کم آبی متوقف می شود و با بارندگی یا آبیاری، دوباره شروع می شود. این گیاه تحمل خوبی نسبت به شوری آب و خاک، خشکی و مسمومیت آلومینیوم دارد.ترکیبات شیمیایی دانه سورگوم بسته به ارقام مختلف، متفاوت است. میزان پروتئین آن از ٨ تا ١۶ در صد تغییر می کند و ارقام تجاری دارای ١٠ تا ١٣ در صد پروتئین است.استفاده از سورگوم برای خوراک دام، جذب بیشتر پروتئین و نشاسته را باعث می شود و به عنوان یک آنتی بیوتیک طبیعی عمل می کند و ضمن پیشگیری از عارضه اسیدوز باعث افزایش تولید شیر، در صد چربی و پروتئین و لاکتوز شیر می شود.زمانی که ۵٠ در صد خوراک طیور از سورگوم دانه ای تشکیل شده باشد در مرغ های گوشتی باعث بهبود صفات کیفی نزیر کاهش چربی محوطه بطنی و افزایش کیفیت گوشت می شود.عملکرد سورگوم دانه ای بسته به ارقام مختلف،حاصلخیزی خاک ،شرایط آب و هوایی از ٢ تا ١١ تن در هکتار متغییر است و عملکرد ارقام اصلاح شده در ایران ۵ تا ١١ تن در هکتار است.سورگوم علوفه ای در ایران در ٢ تا ٣ چین با عملکرد ١٠٠ تا ١۵٠ تن در هکتار علوفه ی تر تولید می کند که ٢٠ تا ٢۵ در صد آن ماده خشک است.
کاشت سورگوم:تاریخ کاشت این گیاه در منطقه مرودشت از ٢٠اردیبهشت تا ٢٠ خرداد ماه می باشد قابل توجه است که تأخیر در تاریخ کاشت ( کشت بعد از جو و گندم) باعث کاهش عملکرددر چین سوم می شود. بهترین روش کشت به صورت خطی یا ردیفی است که با توجه به شرایط مناسب اقلیمی از نظر درجه حرارت، رطوبت و حاصلخیزی خاک، میزان فواصل بین خطوط کشت و بذر مصرفی متفاوت است. جوانه زنی مناسب سورگوم زمانی که درجه حرارت خاک بین ٢٠ تا ٣٠ درجه است، اتفاق می افتد. کاشت بذر باید در عمق ٢ تا ۴ سانتیمتری بسته به رطوبت و بافت خاک انجام گیرد. میزان بذر مصرفی با توجه به شرایط محیط ١۵ تا ٢٠ کیلو گرم در هکتار متغییر است. به طور کلی می توان گفت مناسبترین فاصله بین ردیفها در مورد سورگوم علوفه ای ۵٠ سانتیمتر می باشد. ذکر این نکته لازم است که فاصله ردیفها، اثر ناچیزی بر تولید کل علوفه دارد ولی دام های چرا کننده می توانند به کشتهای ردیفی یا کرتی آسیب برسانند، لذا میزان کاشت و فاصله ردیفها به نوع مصرف مورد نظر، بستگی دارد. سورگوم به دلیل پنجه زنی بالا، در تراکم های پایین تر پنجه بیشتری تولید کرده و در تراکم بالا پنجه زنی کم خواهد بود. به همین دلیل تراکم تأثیر نامحسوسی در عملکرد نهایی خواهد داشت. سورگوم در انواع خاک های زراعی با بافتهای سبک تا سنگین با اسیدیته ۶ تا ٨ قابل کشت وکار است. مناسبترین خاک برای کاشت این گیاه، خاک های آبرفتی عمیق و حاصلخیز سنگین است.برای آبیاری این گیاه بهتر است آبیاری های اولیه به فواصل ٢ تا ٣ روز انجام پذیرد. با ظهور گیاهچه در سطح خاک فواصل آبیاری را افزایش داده و می توان هر ٨ تا ١٠ روز یک بار اقدام به آبیاری نمود. با توجه به مقاومت بالای سورگوم به خشکی می توان پس از استقرار یعنی رسیدن به ارتفاع حدود ۵٠ سانتیمتر فواصل آبیاری را زیادتر کرد. در این میان نقش بافت خاک و شرایط دمایی حائز اهمیت
کود دهی سورگوم بهتر است یر اساس آزمون خاک انجام شود. اما معمولاً بین ٢٠٠ تا ٢۵٠ کیلو گرم فسفات آمونیوم به صورت قبل از کاشت، ١٠٠ کیلو گرم پتاس هنگام کاشت و ٣٠٠ تا ۴٠٠ کیلوگرم در هکتار اوره
توصیه شده است. سورگوم مانند دیگر گیاهان خانواده غلات در برابر افزایش کودهای نیتروژنه ( ازته) واکنش مثبتی در افزایش عملکرد دارد و هر اندازه کود نیتروژن برحسب نیاز گیاه و به صورت صحیح تأمین گردد منجر به افزایش کمی و کیفی علوفه خواهد شد.بیشترین کیفیت علوفه زمانی حاصل می شود که خاک به لحاظ عناصر غذایی به ویژه نیتروژن غنی باشد. البته مصرف زیاد کود نیتروژنه باعث تجمع ماده سمی (اسید پروسیک) شده و برای دام خطرناک است. به این منظور باید از مصرف بی رویه کود اوره خودداری نمود.
پس از آنکه ارتفاع گیاه به ١۵ تا ٢٠ سانتیمتر رسید علفهای هرز نیز در مزرعه شروع به رشد می نماید. بنابراین در این مرحله از زندگی گیاه وجین اول را باید انجام داد. وجین دوم زمانی انجام می شود که ارتفاع گیاه به ۵٠ تا ۶٠ سانتیمتر رسیده باشد. برای مبارزه با علفهای هرز می توان از مواد شیمیایی (علف کش) استفاده نمود. موادی که برای از بین بردن علفهای هرز موجود در مزارع سورگوم به کار می رود عبارتند از آترازین به نسبت 1 تا 5/1 کیلوگرم در هکتار و از توفوردی نیز می توان به نسبت 5/0 تا 1 لیتر در هکتار استفاده کرد.همچنین مصرف ارادیکان نیز جهت مبارزه با علف های هرز مزارع سورگوم مناسب می باشد.علف های مزارع سورگوم شبیه علف های هرز ذرت است.
برداشت محصول: زمان و نحوه برداشت سورگوم بستگی به نوع مصرف آن دارد. مناسبترین ارتفاع برداشت در سورگوم های علوفه ای 10 تا 15 سانتیمتری سطح زمین است. به طور کلی در مناطق مرطوب حداقل ارتفاع برش 10 سانتیمتر و در مناطق خشک و دیم حداکثر ارتفاع برداشت حودو 10 سانتیمتر است و با رعایت این مسئله رشد مجدد سورگوم دچار کاهش نگردیده و ملکرد علوفه با کاهش مواجه نخواهد شد. زمان برداشت سورگوم علوفه ای از اهمیت بسیار زیادی برخودار است و روی فاکتور های زیادی از جمله کیفیت علوفه، میزان اسید پیروسیک و همچنین کیفیت تولید علوفه تأثیر می گذارد. بر اساس تحقیقات انجام شده بهتری زمان برداشت سورگوم علوفه ای از جمله هیبرید اسپید فید شروع گلدهی (5 تا 10 در صد گلدهی) و در ارقام دیر گل مثل جامبو ارتفاع 150 تا 180 سانتیمتری است. به طور کلی برداشت زود هنگام (قبل از رسیدن به ارتفاع 1 متری) به علت احتمال مسمومیت و برداشت دیر هنگام به علت کیفیت علوفه توصیه نمی شود.
انواع سورگوم: سورگم ها بر حسب نوع مصرف به 4 دسته تقسيم مي شوند .
1 – سورگوم دانه اي Grain Sorghum : از دانه هاي ان به عنوان غذاي انسان، دام و طيور استفاده مي شود .
2 – سورگوم علوفه اي Grass Sorghum : كه به نام سرگو sorgo ) معرف است . داراي ساقه هاي بلند ابدار و شيرين است . سودان گراس از ارقام سورگوم علوفه است كه گياه يك ساله با ساقه هاي باريك و قدرت پنجه زني بالا است
3 - سورگوم شيرين يا قندي Sweet Sorghum : ساقه هاي بلند اين گياه حاوي مواد قندي است . از شيرابه ساقه قند مايع توليد مي شود. عملكرد ان بيشتر از سورگوم دانه اي است لذا براي توليد علوفه سبز و سيلوي كشت مي شود.
4 - سورگوم جارويي broom sorghum : به دليل انشعابات زياد و طويل و خوشه برجسته به عنوان جاروب استفاده مي شود.
5 - سورگوم مومي waxy sorghum : اندوسپرم اين گياه داري موم است كه براي ساختن چسب به كار مي رود.
طبقه بندي ژنتيكي سورگوم:
از نظر تعداد كروموزم به سه دسته تقسيم مي شوند سورگوم هاي ورسي كالر S.versi color كه2n=10 بوده گياه يك ساله وحشي و در افريگا يافت مي شود و سورگوم بي كالر bicolor كه 2n=20و ديپلوئيد و همان سورگوم معمولي مي باشد كه سودان گراس نيز جزء اين گروه است و در نهایت سورگوم هاي S.halopense : كه 2n=40 و تتراپلوئيد چند ساله هستند مانند جانسون گرا ( قياق .
سورگوم گياهي است خود گشن كه درصد دگر گشني ان نزديك به 5 درصد است كه در سودان گراس اين درصدبيشتر از همه اس . در خوشه سورگوم ممكن است تا 4000 بذر تشكيل شود كه وزن هزار دانه ان 16 تا 40 گرم مي باش . دانه ان گرد و كروي به رنگ قهواي متمايل به قرمز مي باشد . استفاده مستقيم دام از علوفه تازه سورگوم ممكن است باعث مسموميت دام شود زيرا در برگهاي سورگوم جوان ماده گلوكوزيدي به نام Dhurin وجود دارد كه سمي است وقتي كه به پروسيك اسيد تبديل مي شود باعث مسموميت دام مي شود . براي كم شدن خطر مسموميت دام نبايستي از علوفه تازه استفاده كرد وقتي ارتفاع ساقه سورگوم از 50 سانتي متر به طرف 100 سانتي متر حركت مي كند ميزان اين ماده سمي كاهش پيدا مي كن . همچنين در سيلو نيز از بين مي رود .
خواص سورگوم
سورگوم (ذرت خوشه اي) غله اي بدون پوسته و کروي شکل است. اين غله معمولاً به رنگ هاي زرد و قرمز يافت مي شود. سورگوم که بومي قاره آفريقاست از لحاظ کاربرد، در بين غلات بعد از گندم، برنج، ذرت و جو در رديف پنجم قرار دارد. سورگوم در ايران در مناطق جنوب خراسان، سيستان، کرمان، اصفهان، يزد، گيلان، مازندران به طور پراکنده وجود دارد.
آرد سورگوم سرشار از آنتي اکسيدان و مفيد براي حفظ سلامت قلب است.
نشاسته و پروتئين اين غله نسبت به محصولات مشابه ديرتر هضم مي شود و براي مبتلايان به ديابت مفيد است.
اين غله فاقد گلوتين(مخلوطي از پروتئين هاي موجود در غلات) است و جايگزين سالم آرد براي مبتلايان به بيماري سيلياک است.
داراي يک لايه مومي است که به کاهش ميزان کلسترول مضر کمک مي کند و مانع از چسبيدن پلاکت خون و لخته شدن خون مي شود.
استخوان و دندان ها را سالم نگه مي دارد، به بدن انرژي مي دهد، سلامت قلب را حفظ مي کند، آرتريت و وزن بدن را کنترل مي کند.
|
روز بخير كاربر مهمان! 
